Tea ခ်ိဳ-ေပါ့-က် တခြက္

လက္ဖက္ရည္ဟာ ေသာက္စရာ မွန္သမွ်ထဲမွာ ေကာ္ဖီနဲ႔အတူ ေပၚျပဴလာ အျဖစ္ဆံုးပါ။ ေကာ္ဖီ၊ အရက္၊ အေအးေတြ အားလံုး ေပါင္းလိုက္တာထက္ေတာင္မွ လက္ဖက္ရည္က ပိုမ်ားတာ အိႏၵိယမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေတာင္ လူတေယာက္ တႏွစ္ေသာက္တာ 750 grams သာရွိပါသတဲ့။ တူရကီမွာက 2.5 kg ရွိလို႔ per capita consumption တဦးခ်င္း ေသာက္သံုးမႈႏံႈး အမ်ားဆံုး။

“အသီးမွာ သရက္၊ အသားမွာဝက္၊ အရြက္မွာ လက္ဖက္” ဆိုတဲ့စကားက Tea leaves လက္ဖက္ရြက္အတြက္ အျမတ္ႏိုး တန္ဘိုးထားမႈ တခုပါ။ ဗမာေတြ မနက္မိုးလင္းကေန မအိပ္မခ်င္း ေသာက္ၾကတဲ့ ေရေႏြးၾကမ္း၊ အဖန္ရည္ကို သူမ်ားေတြ မသိရွာၾကပါ။ သူမ်ားေတြ ၾကိဳက္ၾကတာက ေဖ်ာ္ေသာက္ရတဲ့ Tea လက္ဖက္ရည္။ ဒါ့ေၾကာင့္ လက္ဖက္ရည္-အခ်ိဳကိုဘဲ စာဖြဲ႔ေရးၾက သမိုင္းေတြ လုိက္ရွာၾကတယ္။

လက္ဖက္ပင္ရဲ႕ ရာဇ၀င္က အာရွမွာ စတင္ခဲ့တာပါ။ တရုပ္၊ အိႏၵိယ နဲ႔အတူ ျမန္မာႏိုင္ငံလဲပါတယ္။ BC 300 – AD 200 Shennong Ben Cao Jing ေခၚတဲ့ တရုပ္ ေဆးဖက္၀င္အပင္ေတြ အေၾကာင္း စာအုပ္မွာ အေစာဆံုး ေတြ႔ရတယ္။ ပါးစပ္ေျပာ တရုပ္သမိုင္းမွာ ဘီစီ ၂၇၃၇ က (ရွန္ႏြမ္) ဧကရာဇ္ဟာ လက္ဖက္ပင္ေအာက္မွာ စံေနယင္း သူေသာက္တဲ့ ေရေႏြးထဲ အမွတ္တမဲ့က်တဲ့ အရြက္ကို ရာဇအိေျႏၵမပ်က္ ဆက္ေသာက္ရာကေန သေဘာက် ႏွစ္ျခိဳက္ေတာ္မူျပီးေနာက္ လူေတြ လိုက္ေသာက္လာ ၾကတယ္လို႔ ဆိုတယ္။

ဒီစာဖတ္ရေတာ့ ဟိုအရင္က စိတ္ကူးယဥ္ ၀တၳဳတပုဒ္ထဲမွာ “စေထာ္ဘယ္ရီပင္ေအာက္ အတြဲတတြဲ ထိုင္ျပီးေနာက္႕႕႕” ဆိုတာ ေရးမိသူ လူေျပာခံရတာ အမွတ္ရလာတယ္။ အခုျမင္ လက္ဖက္ပင္ေအာက္မွာ လူထိုင္လို႔ မလြတ္တာမို႔ တရုပ္ ဘုရင္ လက္ဖက္ပင္ေအာက္ ေမွာက္ေနမလားေပါ့။ ျပီးမွ ခုေခတ္မွာ အရြက္ခူးရ အဆင္ေျပေအာင္ လက္ဖက္ပင္ေတြကို ရင္ေခါင္းေလာက္သာ ထားၾကတယ္ မဟုတ္ပါလား။

ဗမာျပည္က ထူးစရာရွိရင္ ထူးပါတယ္။ မေကာင္းလို႔ ထူးတာေတြ ႏွစ္သစ္မွာ မေျပာေၾကး။ ထူးတဲ့ အေကာင္းထဲမွာ လက္ဖက္ အေၾကာင္းလဲပါတယ္။ လက္ဖက္ကို အနည္းဆံုး သံုးမ်ိဳးလံုး သံုးတတ္တာ ဗမာဘဲရွိတယ္။ လက္ဖက္ရည္ၾကမ္း၊ လက္ဖက္ရည္ခ်ိဳ၊ လက္ဖက္သုပ္၊ ဒါတင္ ဘယ္ဟုတ္မလဲ လက္ဖက္ရည္ဆိုင္ထိုင္တာလဲ ကိုယ့္ဆီမွာဘဲ ရွိတာ။ ကမာၻမွာ (ကေဖး)၊ (ရက္စ္ေတာရင့္)၊ (ေဟာ္တယ္)၊ (ေကာ္ဖီ-ေဟာက္စ္) ေတြမွာသာ လက္ဖက္ရည္ကို ထိုင္ေသာက္လို႔ေတာ့ ရမယ္။ (တစ္ပ္) ေပးရမယ္။ (တက္စ္) ကလဲ မနည္းဘူး။ အိႏၵိယမွာ အပိုအဆာေတာ့ မေပးရပါ။ ခက္တာက အုတ္ခံု၊ ေက်ာက္တံုးမွာသာ ထိုင္တတ္သလို ထိုင္ေသာက္ရတယ္။ ကိုယ့္ဆီက ဆိုင္မွာေတာ့ လက္ဖက္ရည္ မွာတတ္ေအာင္ ေခတ္စကား တတ္မွရတယ္။ (ကင္ညာ) မွာ ေသာက္ၾကတာကလဲ “ေက်ာက္ပန္းေတာင္း” လို အလြန္ခ်ိဳျပီး၊ တကယ္လဲ ပူတဲ့ လက္ဖက္ရည္ဘဲတဲ့။

သူမ်ားဆီမွာ High tea လို႔ေခၚတာ ဖက္ရွင္တခုလိုပါ။ ညေန ၅ နာရီနဲ႔ ၆ နာရီၾကားမွာ ဆိုရွယ္ လူစုလူေ၀း လုပ္ၾကတာပါ။ Meat Tea လို႔လဲ ေခၚေသးတယ္။ အေမရိကန္ေတြ ထြင္တာပါ။ လက္ဖက္ေျခာက္နဲ႔ အေမရိကန္ သမိုင္းမွန္ရွိတယ္။ ၁၇၇၃ ဒီဇဘၤာ ၁၆ ရက္မွာ ျဗိတိသွ်-ကိုလိုနီ၊ ေဘာ္စတြန္ျမိဳ႕မွာ အေရွ႕အိႏၵိယ ကုမၸဏီပိုင္ သေဘၤာသံုးစီးေပၚက လက္ဖက္ေျခာက္ ေသတၲာ မွန္သမွ် ပင္လယ္ထဲ သြန္ခ်ခဲ့ၾကလို႔ Boston Tea Party လို႔ တြင္ခဲ့တယ္။

အာရွမွာလဲ (ဟိုင္း-တီး) ကို ၂ နာရီကေန ၆ နာရီအတြင္း ေနာက္က်က် ေန႔လယ္စာအေနနဲ႔ ဧည့္ခံတယ္။ High ဆိုတာ လက္သံုးစကားသာျဖစ္ျပီး တိုက္ရိုက္ အဓိပၸါယ္ကို ဆိုလိုတာ မဟုတ္ပါ။ High-end hotel ေတြမွာ High tea ကို (ဆာ့ဖ္) လုပ္ၾကတယ္။ ျပင္သစ္မွာ ညေန ၄ နာရီေလာက္ ေက်ာင္းကေန ဆာဆာနဲ႔ ျပန္လာၾကတဲ့ ကေလးေတြကို တိုက္တယ္။ ဘယ္လို ေခၚေခၚပါ ဒါေတာ့ ေကာင္းတယ္။ ၁၈၄၀ တံုးက သတၲေျမာက္ Duchess of Bedford က ကေလးေတြလိုဘဲ ထင္ပါရဲ႕ ညေန ၄ နာရီေလာက္ဆို ဗိုက္ဆာတတ္သတဲ့။ ဒါနဲ႔ ညေနခင္း လက္ဖက္ရည္ ပြဲေတာ္တည္တာ ျဖစ္လာရတယ္။ Tea အေလ့အထ အဂၤလိပ္ေတြ ရလာၾကတာကလဲ ေပၚတူကီ မင္းသမီး Catherine of Bragança က ဒုတိယေျမာက္ ခ်ားလ္နဲ႔ လက္ထပ္ေတာ့ မဂၤလာလက္ေဆာင္ျပန္ သေဘာဘဲတဲ့။

မင္းသမီးနဲ႔ တဆက္ထဲ အမ်ိဳးသမီးေတြလဲ ေျပာပါအံုးမယ္။ Tea shops လက္ဖက္ရည္ဆိုင္ ယဥ္ေက်းမႈကို စခဲ့တာ အမ်ိဳးသမီးပါ။ ၁၈၆၄ ဂရိတ္-ျဗိတိန္မွာ ေပါင္မံု႔ဆိုင္ရဲ႕ ေဖါက္သည္ေကာင္းေတြကို စျပီးတည္ခင္းရာကေန ျဖစ္လာတာတဲ့။ လက္ဖက္ေျခာက္မွာ အေရာင္ဆိုးတာပါ-မပါ စမ္းနည္းကို အမ်ိဳးသမီး ေဒါက္တာ Alberta (ရိဒ္) ကေနထြင္ခဲ့လို႔ Read Test ေခၚပါတယ္။

ရုကၡေဗဒလို Camellia sinensis ေခၚတယ္။ အျမဲစိမ္း အပြင့္ပြင့္တဲ့အပင္မ်ိဳး။ မိုးေရ တႏွစ္မွာ အနည္းဆံုး လကၼ ၅၀ ရမွ ေပါက္တယ္။ ေျမကလဲ အခ်ဥ္ဓါတ္ရွိမွ ေကာင္းတယ္။ အျမင့္ေပ ၄၉၀၀ လို႔ ဆိုတယ္။ “လက္ဖက္ေကာင္း စားခ်င္ရင္ ပေလာင္ ေတာင္တက္ေႏွး” ဆိုတာက ပေလာင္ လူမ်ိဳးေတြဟာ လက္ဖက္ ခူးရာမွာ အႏုစိတ္၊ အေသးစိတ္ လုပ္ရလို႔ ေတာင္ေစာင္းတေလွ်ာက္ လက္ဖက္ခူးရာ ေျဖးရ-ေႏွးရတာကို ေျပာတာပါ။

လက္ဖက္ရြက္က အေရာင္ ၆ မ်ိဳးေတာင္ရွိတယ္။ အျဖဴကေန အနက္အထိ။ ေတာင္အာဖရိကမွာ ေပါက္တဲ့ Rooibos plant ကို Red bush ေခၚေတာ့ အာရွမွာေခၚတဲ့ Red tea ကိုဘဲ Black tea လို႔ေခၚတယ္။ သူတို႔ လုပ္ေတာ့ ရႈတ္ကုန္ေရာ။ Black tea ေဖ်ာ္တာမွာ ေရေႏြးကို ၁၀၀ ဒီဂရီအထိ မေရာက္ခင္ လက္ဖက္ေျခာက္ ထည့္ရတယ္။ Green tea ၾကေတာ့ အဲေလာက္ ဆူစရာ မလိုပါတဲ့။ White or Oolong tea ကိုေတာ့ ၉၀-၁၀၀ ပူလဲ ရတယ္ဆိုဘဲ။

လက္ဖက္ရည္ တည္ခင္းတဲ့ခြက္ကလည္း စကားေျပာေသးတယ္။ သိတဲ့အတိုင္း ဗမာေတြက ေၾကြပန္းကန္၊ စဥ့္ပန္းကန္ သံုးတာ မ်ားတယ္။ အိႏၵိယမွာ ေၾကြအတုသာ သံုးတယ္။ အိႏၵိယေျမာက္ပိုင္းမွာ ေျမခြက္ေလးေတြ သံုးပါတယ္။ သံုးျပီး လြင့္ပစ္ရလို႔ ဒါလဲ တခါသံုးဘဲ။ ဗုဒၶဂါယာ ဘုရားဖူးျပန္ ေဆာင္းပါးတပုဒ္ ဖတ္ရတယ္။ လက္ဖက္ရည္ကို (ဟင္ဒီ) လို Chai (က်ားယ္) (ခ်ားယ္) လို႔ အသံထြက္တယ္။ စကားမတူရင္ ကိုယ္နဲ႔ နီးတာ ယူတတ္ၾကေတာ့ စာေရးဆရာမက ေရးပါတယ္။ “ကာလကတၲား ဘူတာမွာ က်ားေဟ့၊ က်ားေဟ့ဟု ေအာ္၍ ေရာင္းေသာ လက္ဖက္ရည္ကို အိုးပုတ္နဲ႔ ေသာက္ခဲ့ရသည္။” ခုထိ ရီရလို႔ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။

လက္ဖက္ရည္နဲ႔ က်န္းမာေရး ဆက္စပ္မႈမွာ ျငင္းစရာေတြ ရွိတယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ အက်ိဳးေတြထဲမွာ ကင္ဆာ နဲ႔ ႏွလံုး-ေသြးေၾကာေရာဂါေတြကို ကာကြယ္တာ ပါတယ္။ တိရစၧာန္ေတြမွာ စမ္းလို႔ သိတာပါ။ လူေတြကို အဲလိုထိ ျဖစ္ေစဘို႔ လိုအပ္တဲ့ ပဏာမမွာ ျငင္းစရာ ျဖစ္ေနတယ္။ ၂၀၁၀ သုေတသနတခုအရ အသက္ ၆၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူ ၄၈၀၀ ကို စမ္းေတာ့ Cognitive decline စိတ္ကူး စိတ္သန္းေတြ ေလ်ာ့နည္းလာတာမွာ သက္သာတာ ေတြ႔ရတယ္။ အရိုးလဲ ေကာင္းေစသတဲ့။

အေကာင္းဖက္က ဆက္ေျပာရရင္ လက္ဖက္ရြက္ဟာ ေခသူမဟုတ္ပါ။ ဓါတုအမ်ိဳးေပါင္း ၇၀၀ ေက်ာ္ပါတယ္။ Amino acids, Flavanoides, Vitamins (C, E, K), Caffeine နဲ႔ Polysaccharides ေတြပါတယ္။ (ဆဲလ္) ေတြကေန ေရာဂါ ျပီးတာကို ေဆာင္ရြက္ေပးရာမွာ အကူအညီေပးတယ္။ (ဆဲလ္) နံရံေတြကို Oxidative damage ေၾကာင့္ ပ်က္စီးမွာကို သက္သာေစႏိုင္တယ္။ Fluorine ဆိုတာပါလို႔ သြား-သြားဖံုမွာ ေရစီးကမ္းျပိဳျဖစ္တာ ကာကြယ္ေစတယ္။ ေသြးဖိအား ထိန္းညွိတာ၊ အဆီထိန္းေပးတာ၊ ဆီးထဲက အခ်ိဳဓါတ္ထိန္းတာေတြကိုပါ သက္ေရာက္ေစတယ္။ ဗက္တီးရီးယားေတြကိုလဲ ေသေစ၊ တားေစႏိုင္တယ္။

Tea ထဲမွာ Antioxidant ျဖစ္တဲ့ Catechins ပါတယ္။ လက္ဖက္က လတ္ဆတ္ေနရင္ အေလးခ်ိန္ရဲ႕ ၃ ပံု ၁ ပံုကသူဘဲ။ Antioxidant ဆိုတာ (ဆဲလ္) ေတြ၊ (တစ္ရွဴး) ေတြ ပ်က္စီးမွာကို ကာကြယ္တဲ့ သတၲိကို ေျပာတာပါ။ ပံုမွန္ တခြက္မွာ Flavonoid antioxidants 140-300 mg ပါတယ္။ Stimulant ျဖစ္တဲ့ Caffeine အေလးခ်ိန္ရဲ႕ ၃% ပါတယ္။ Theanine 14-18 mg ပါတယ္။ Theobromine, Theophylline ဆိုတာေတြလဲ နဲနဲစီပါတယ္။ American Dietetic Association အဆိုအရ လက္ဖက္ရည္ တခြက္မွာ (ေကဖင္း) 40 mg ပါတယ္။ ေကာ္ဖီ တခြက္မွာ 85 mg ပါတယ္။ သတိမေမ့ဘို႔က ဘယ္ဟာမဆို တန္ေဆး၊ လြန္ေဘး။ လက္ဖက္ရည္ကို တေန႔ ၈ ခြက္ထက္ မ်ားရင္ မေကာင္းဘူး။

တရုပ္-ဟန္ လူမ်ိဳးေတြက လက္ဖက္ရည္ကို ႏြားႏို႔မပါဘဲ ေသာက္ရာကေန မန္ခ်ဴးေတြ ၀င္လာမွ အက်င့္ရလာသတဲ့။ လက္ဖက္ရည္ထဲ ႏြားႏို႔ထည့္လိုက္ရင္ ေကာင္းက်ိဳး ေလွ်ာ့ေစတယ္လို႔ ၂၀၀၇ European Heart Journal က ဆိုတယ္။ အိႏၵိယမွာ ဘယ္ေနရာျဖစ္ျဖစ္ ႏြားႏို႔နဲ႔သာ ေဖ်ာ္တယ္။ ဗမာျပည္ကလို ခ်က္ႏို႔ဆီဆိုတာ မရွိပါ။ ဗူးႏို႔ဆီလဲ ရွိေတာ့ ရွိတယ္၊ ရွားတယ္ေပါ့။ အပိုအဆာ ထည့္တာလဲ ထြင္ၾကတယ္။ Jasmine tea စပယ္ပြင့္ေျခာက္ ထည့္တာ တရုပ္၊ ဗမာ တူပါတယ္။ Salt tea ဆားထည့္တာ အာရပ္၊ ဗမာ တူတာဘဲ။ Lemon tea သံပုရာ ထည့္တာ ရုရွားနဲ႔ အီတလီမွာ မ်ားတယ္။ အေနာက္ ႏိုင္ငံေတြမွာ Whisky or Brandy ေတြ ထည့္ေသာက္တာလဲ ရွိေသးတယ္။ Indian Masala chai ဆိုတာ အစံုထည့္တယ္။ မနက္ခင္း ခ်င္း (ဂ်င္း) ထည့္တယ္။ တခ်ိဳ႕က (ဖါလာ) လဲ ထည့္တယ္။ အိႏၵိယကို လာရင္ ေရေသာက္တာ စိတ္မခ်ရဘူး။ လက္ဖက္ရည္ကေတာ့ စိတ္ခ်ႏိုင္ပါတယ္တဲ့။

• ေသြတိုးက်ေစသည္ (Archives of Internal Medicine, 2004); (National Cheng Kung University study, Archives of Internal Medicine, 2004)
• (ကိုလက္စေထာ) က်ေစသည္။ (Journal of Nutrition, 2003) (USDA Beltsville Human Nutrition Research Center, 2003)
• ႏွလံုးေရာဂါအတြက္ ေကာင္းႏိုင္သည္။ (The Journal of the American Heart Association, 2001)
• ကင္ဆာ ကုတာ ကူညီရာက်သည္။ Esophageal cancer (Harvard Medical School, 2004); Prostate cancer (Center for Human Nutrition at UCLA's David Geffen School of Medicine, 2004); Cancer caused by smoking (Journal of Nutrition, 2003); Colon cancer (Linus Pauling Institute at Oregon State University study, Carcinogenesis, 2003); Skin cancers risk (University of Arizona study, Cancer Epidemiology, Biomarkers and Prevention, 2001); Lower stomach cancer risk (University of California at Los Angeles (UCLA) School of Public Health study, International Journal of Cancer, 2001)
• ေရာဂါျပီးစနစ္ကို အက်ိဳးမ်ားေစသည္။ (Proceedings of the National Academy of Sciences, 2003)
• (လူကီးမီးယား) အတြက္ေကာင္းသည္။ (Mayo Clinic, 2004)
• (အဇာမိုင္ယား) ေရာဂါအတြက္ ေကာင္းသည္။ (Newcastle University's Medicinal Plant Research Centre study, Phytotherapy Research, 2004)
• AIDS ေရာဂါအတြက္ ေကာင္းသည္။ (University of Tokyo, Journal of Allergy and Clinical Immunology, 2003)

J. Jonker, Amsterdam 1670 က ကဗ်ာနဲ႔ စာဖြဲ႔တယ္။
• Tea that helps our head and heart
• Tea medicates most every part
• Tea rejuvenates the very old
• Tea warms the hands of those who're cold

ႏွလံုး နဲ႔ ဦးေႏွာက္ကို ကူညီေပး၊ ေနရာတကာအတြက္ ေဆး၊ အိုနာ-ဇရာေဘး ငယ္ရုပ္ဆင္လို႔ေပး၊ လက္ဖ်ားေအးတာ ေႏြးလာေစမဲ့ (က်ာေယး)။ လာလည္တဲ့ ဧည့္သည္ေတြကို လက္ဖက္ရည္နဲ႔ တည္ခင္းတာ Symbol of hospitality ဧည့္၀တ္ ေက်ပြန္မႈ သေကၤတပါ။ ဒီအေၾကာင္း သူမ်ားေရးတာ ဖတ္ဖူးသူမ်ားအတြက္ေတာ့ Same tea, different names လို႔သာ မွတ္ယူပါခင္ဗ်ား။

Dr. တင့္ေဆြ
၂-၁-၂၀၁၁
http://dts-medicaleducation.blogspot.com/2011/01/tea.html