ျမန္မာ့နန္းစဥ္ ပတၨျမားၾကီးမဵား

ျမန္မာ့နန္းစဥ္ ပတၨျမားၾကီးမဵား

 (ပံု - အင္တာနက္)

သီေပၝမင္း ပၝေတာ္မူစဥ္က ရတနာပံု ေ႟ၿတိုက္ေတာ္တၾင္

၁။ သကၠရာဇ္ ၁ဝ၂၃ (ေအဒီ ၁၆၆၁) ခုႎႀစ္ကပင္ ရႀိခဲ့သည့္ အခဵိန္ ရတီ ကိုးဆယ္ေကဵာ္ ငေမာက္ပတၨဴမား႒ကီး

၂။ ဗဒံုမင္း လက္ထက္ကပင္ ရႀိခဲ့ေသာ ရတီခဵိန္ ႎႀစ္ဆယ္ခန္ႛရႀိ ေလႀာ္ကားတင္ကေလး (ေခၞ) ပတၨဴမား

၃။ သကၠရာဇ္ ၁၁၉၉ (ေအဒီ ၁၈၃၇) ခုႎႀစ္၊ ေ႟ၿဘိုမင္း လက္ထက္ကပင္ ရႀိခဲ့ေသာ ရတီခဵိန္ ေလးဆယ္ေကဵာ္ရႀိ ေလႀာ္ကားတင္႒ကီး (ေခၞ) ပတၨဴမား

၄။ အခဵိန္ ဆယ္ရတီရႀိ ဆင္မေတာ္ (ေခၞ) ပတၨဴမား

၅။ စံထား အသံုးဴပႂရေသာ ေဴခာက္ရတီရႀိ စံေကဵာက္ေတာ္ (ေခၞ) ပတၨဴမား

၆။ နဂၝးဗိုလ္ စေသာ အဖိုးမဵားစၾာ ထိုက္ေသာ ရတနာေကဵာက္ေတာ္မဵား ရႀိသည္။

အဖိုးဴပတ္ဆိုဴခင္းငႀၝ မထိုက္ေသာ ထိုနန္းစဥ္ ရတနာ ပတၨဴမားတိုႛကို ၁၂၄၇ ခုႎႀစ္၊ တန္ေဆာင္မုန္းလဴပည့္ေကဵာ္ ၈ရက္ေနႛ (၂၉ ႎိုဝင္ဘာ ၁၈၈၅) တၾင္ ကာနယ္ စေလဒင္က မေပဵာက္မပဵက္ရေအာင္ ထိန္းသိမ္းထားလိုေဳကာင္း တင္ေလ႖ာက္ေသာေဳကာင့္ အတၾင္းဝန္ ေ႟ၿတိုက္ဝန္ ေပၝက္႓မိႂင္႓မိႂႚစား မင္း႒ကီးမင္းလႀမဟာေဇယနႎၮသ႒ကႅက ကာနယ္ စေလဒင္လက္သိုႛ စာရင္းႎႀင့္တကၾ ေရတၾက္ ေပးအပ္လိုက္ရသည္။ (ကုန္း၊ တ၊ ၇၂၅)

ထိုေပးအပ္လိုက္ရေသာ ရတနာ ေကဵာက္ေတာ္မဵားတၾင္ ပတၨဴမား ငေမာက္သည္ ေညာင္ရမ္းမင္းဆက္ (၅) ဆက္ေဴမာက္ဴဖစ္ေသာ ဴပည္မင္း (၁၆၆၁-၇၂) လက္ထက္၊ ခဵင္းတၾင္႟ၾာေန ငေမာက္က ဆက္၍ ငေမာက္ပတၨဴမားဟု ထင္ရႀားသည္ ဆိုသည္။ ဤအတိုင္း အစဥ္အဆက္ မႀတ္သား လက္ခံ ေဴပာဆိုခဲ့ဳကသည္။

ဆန္းစစ္ ေဝဖန္သူ တဦးက ဴဖစ္ႎိုင္ပၝမည္လားဟု အေမး ရႀိလာသည္။ သူ၏ တင္ဴပခဵက္မႀာ၊ "ေညာင္ရမ္းေခတ္ ဴပည္မင္းလက္ထက္က ပတၨဴမားငေမာက္သည္ အင္းဝအပဵက္ မဟာဓမၳရာဇာဓိပတိ ဟံသာဝတီသိုႛ ပၝရစဥ္က မင္းႎႀင့္တကၾ ဟံသာဝတီသိုႛ ပၝေလသလား၊ ဟံသာဝတီ ဘုရင္ ဟံသာဝတီသားတိုႛ လက္တၾင္း ေရာက္သၾားေလသလား စဥ္းစားဳကည့္သင့္သည္။ မဟာဓမၳရာဇာဓိပတိလည္း ေရတၾင္ ေဖဵာက္ဖဵက္ခံရသည္။ ထိုငေမာက္ ပတၨဴမား႒ကီးသည္ အေလာင္းမင္းတရားလက္သိုႛ ေရာက္သည္ဟု အဆိုအမိန္ႛ တစံုတရာ မေတၾႚဖူးသဴဖင့္ သီေပၝမင္း လက္ထက္ အထိ ပၝလာႎိုင္ဖၾယ္ မရႀိ" ဟု ဴဖစ္သည္။ စဥ္းစားစရာ အခဵက္တရပ္ ဴဖစ္ပၝသည္။

ငေမာက္ အပၝအဝင္ နန္းစဥ္ ပတၨဴမား အခဵိႂႚႎႀင့္ ပတ္သက္ေသာ ဇာတ္လမ္းတပုဒ္ ေတၾႚရသဴဖင့္ ဆက္စပ္ စဥ္းစားဳကည့္ႎိုင္ရန္ တင္ဴပပၝသည္။ ရပ္ေဴပာ႟ၾာေဴပာ ဇာတ္လမ္းက ဤသိုႛဴဖစ္၏။

အမည္မသိေသာ ဴမန္မာမင္း တပၝး လက္ထက္က ေကဵာက္တလံုး႟ၾာသား တေယာက္သည္ မိုင္းလံုသၾား လမ္းေဘးတၾင္ ႒ကီးမားေသာ ပတၨဴမားေကဵာက္တံုး႒ကီး တခု ေတၾႚသည္။ မသိနားမလည္ေသာ ေကဵးေတာသား ဴဖစ္၍ ထိုေကဵာက္တံုးကို ခၾဲလိုက္ရာ သံုးစိတ္သံုးပိုင္း ကၾဲသၾားသည္။ တတံုးကို ခိုးသူတိုႛ ခိုးယူသၾားသည္။ ရတီ ရႀစ္ဆယ္ခန္ႛရႀိ ဒုတိယ တလံုးသည္ ပေလာင္ အမဵိႂးသမီး တဦး လက္သိုႛ ေရာက္၍ တတိယအတံုးသည္ ကာလကတၨားသိုႛ ပၝသၾားသည္။ ပေလာင္ အမဵိႂးသမီး လက္တၾင္းရႀိ ပတၨဴမားတံုး႒ကီး၏ အရည္အေသၾး၊ အေရာင္ အလၾန္ေကာင္းသဴဖင့္ ညအခၝ ထိုအလင္းေရာင္တၾင္ ပေလာင္ အမဵိႂးသမီး ဗိုင္းငင္ခဵည္ခဵ လုပ္ႎိုင္သည္။ သိုႛေသာ္ ထိုပတၨဴမားတံုးကို ငၝးပိ၊ ဆီ တိုႛႎႀင့္ လဲလႀယ္ ေရာင္းခဵလိုက္ရာ ခဵင္းတၾင္းမႀ ကုန္သည္ တဦးလက္သိုႛ ေရာက္သၾားသည္။ ထိုကုန္သည္ထံမႀ ငေမာက္႒ကီးဆိုသူ လက္သိုႛ ေရာက္၍ ငေမာက္႒ကီးက ပတၨဴမားတံုး႒ကီးကို ဗဒံုမင္းထံ ဆက္သလိုက္သည္။ ငေမာက္႒ကီး ႓မိႂႚစား ခဵီးဴမၟင့္ခံရသည္။ ပတၨဴမားကို ငေမာက္႒ကီးဟု အမည္ေပးသည္။

ဗဒံုမင္းသည္ ငေမာက္ ပတၨဴမား႒ကီး၏ ေဴခရာကို ေကာက္သည္။ စံုစမ္းေစသည္။ ပေလာင္ အမဵိႂးသမီး၏ ႟ၾာအေဳကာင္း သိေသာအခၝ တ႟ၾာလံုး မီးေလာင္တိုက္ သၾင္းခံရသည္။ ထို႟ၾာလည္း ေလာင္းစင္ဟု အမည္ တၾင္သၾားသည္။ ခိုးသူတိုႛ လက္သိုႛ ပၝသၾားေသာ ပတၨဴမားတံုးလည္း မဳကာမီ ဘုရင္မင္း လက္ဝယ္သိုႛ ေရာက္လာသည္။ ပထမ ပတၨဴမားတံုးကို ငေမာက္႒ကီးဟု အမည္းေပးသကဲ့သိုႛ ခိုးသူတိုႛလက္မႀ ဴပန္လည္ရေသာ ပတၨဴမားတံုးကို ေစာရခိုးသူဟု ဘၾဲႚတပ္ ေခၞေဝၞသည္။ ေစာရခိုးသူ၏ ရတီခဵိန္ကို မသိရေခဵ။ ပထမ ပတၨဴမားတံုးေလာက္ပင္ ႒ကီးသည္ဟု ဆိုသည္။ ကာလကတၨားသိုႛ ပၝသၾားေသာ ပတၨဴမား အေဳကာင္းလည္း ဗဒံုမင္း သိေတာ္မူေသာ အခၝ နည္းအမဵိႂးမဵိႂးဴဖင့္ ေထာက္လႀမ္း စံုစမ္း၍ ေနာက္ဆံုးတၾင္ ဴပန္လည္ ဝယ္ယူရရႀိသည္။ လက္ဝယ္သိုႛ ဴပန္ေရာက္လာေသာ ပတၨဴမားတံုးကို ကုလားဴပန္ဟု ဘၾဲႚတပ္သည္။

ဤအတိုင္းမႀန္လ႖င္ ငေမာက္ပတၨဴမားသည္ ေညာင္ရမ္းေခတ္ ဴပည္မင္းလက္ထက္က မဟုတ္ဘဲ ကုန္းေဘာင္ေခတ္ ဗဒံုမင္း လက္ထက္တၾင္မႀ ဆက္သရရႀိေသာ ပတၨဴမား ဴဖစ္သည္။ ဗဒံုမင္း လက္ထက္က ဴဖစ္လ႖င္ သီေပၝမင္း လက္ထက္အထိ အစဥ္အဆက္ နန္းစဥ္ ရတနာ အဴဖစ္ ရႀိသည္မႀာ ယံုမႀားဖၾယ္ မရႀိေခဵ။

မင္းတုန္းမင္း (၁၈၅၂-၇၈) လက္ထက္ ဆက္သေသာ ပတၨဴမားေကဵာက္ေတာ္မဵားလည္း ရႀိသည္။ စိုႛသူ႒ကီး ဦးဴဖႃသည္ ၁၈၆၄ ခုႎႀစ္တၾင္ ပင့္ကူေတာင္မႀ ရေသာ ၈.၅ ကဵပ္ခဵိန္ရႀိ နီလာ႒ကီး တလံုးကို မင္းတံုးမင္းထံ ဆက္သသည္။ ထိုနီလာကို ကဵပ္ေလးေသာင္း တန္းဖိုး သတ္မႀတ္သည္။ ပင့္ကူေတာင္မႀ ရေသာ ရတီ ၂ဝ ရႀိ ပတၨဴမား တန္းဖိုး ငၝေသာင္းတန္ႎႀင့္ ၁၆ ရတီရႀိ ကဵပ္သံုးေသာင္းတန္ ပတၨဴမား တလံုး တိုႛကိုလည္း မင္းတုန္းမင္းထံ ဆက္သသည္။

ဦးေဒၾး႒ကီး ဆိုသူကလည္း အခဵိန္ တကဵပ္ရႀိ ကဵပ္ေလးေသာင္းတန္ ရတနာ ေကဵာက္တလံုးကို မင္းတံုးမင္းထံ ဆက္သ၍ ဦးေဒၾး႒ကီးသည္ မိုင္းလံု႓မိႂႚစား ခဵီးဴမၟင့္ခံရသည္။

မင္းတုန္းမင္း လက္ထက္ ၁၈၇၄ ခုႎႀစ္တၾင္ ဆက္သေဘာ ၁၆ ရတီရႀိ ကဵပ္ေလးေသာင္းတန္ ပတၨဴမား တလံုးလည္း ရႀိသည္။

ထင္းရႀားေသာ ပတၨဴမားေကဵာက္လံုးသည္ သဖန္းပင္႟ၾာသား ေမာင္ပိုက ေ႟ၿဘိုမင္းထံ ဆက္သေသာ ပတၨဴမား ဴဖစ္သည္။ အခဵိန္ ရတီ ၂ဝ ရႀိသည္။ မိုးကုတ္ အေရႀႚဘက္ စမ္းေခဵာင္း တခု အနီးမႀ ရေသာ ပတၨဴမား ဴဖစ္သည္။ ဆက္သေသာသူကို အစၾဲဴပႂ၍ ပတၨဴမားေကဵာက္ေတာ္ကို ငပိုဟု ဘၾဲႚအမည္ ေပးထားသည္။ (Gazetteer of Upper Burma and Shan States, Part II Vol 3, P 7-8) ကုန္းေဘာင္ဆက္တၾင္ ေဖာ္ဴပေသာ ေလႀာ္ကားတင္႒ကီး (ေခၞ) ပတၨဴမား ဴဖစ္မည္ ထင္ရသည္။ နဂၝးဗိုလ္ ဟူေသာ ေကဵာက္ေတာ္ ဴဖစ္မည္လားဟုလည္း စဥ္းစားစရာ ရႀိပၝသည္။

ဤနန္းစဥ္ ပတၨဴမား ေကဵာက္ေတာ္တိုႛသည္ တိုင္းဴပည္ႎႀင့္ လူမဵိႂးပၝ သူႛလက္တၾင္း ေရာက္ခဲ့စဥ္က မည္သည့္ေဒသ၊ မည္သည့္ဌာန တိုႛသိုႛ လၾင့္ပၝ သၾားဳကေလသနည္း။ မႎၩေလး႓မိႂႚေပၞတၾင္ စစ္သိမ္းပစၤည္း ေကာ္မတီက ထုခၾဲ ေရာင္းခဵသည့္ ပစၤည္းစာရင္းတၾင္လည္း ပတၨဴမားေကဵာက္ေတာ္မဵား မပၝ။ ေရာင္းခဵေသာ ပစၤည္းအရပ္ရပ္ တန္ဖိုးမႀာ ေဴခာက္သိန္းခၾဲမ႖သာ ရႀိသည္။ ဧကရီ ဘုရင္မ႒ကီးထံ ဆက္သရန္ ထိပ္သီး ေကဵာက္ရတနာ အနည္းငယ္ ေ႟ၾးသန္ႛထားသည္ ဆိုေသာ အိႎၬိယ ဘုရင္ခံခဵႂပ္၏ လ႖ိႂႚဝႀက္ ေဳကးနန္းပၝ ေကဵာက္ရတနာမဵားတၾင္ ဤနန္းစဥ္ ပတၨဴမားမဵား ပၝေလသလား မသိရပၝ။ တနသႆာရီ အမည္ရႀိ သေဘႆာဴဖင့္ အဂႆလန္သိုႛ တင္ပိုႛလိုက္ေသာ ပစၤည္းေသတၨာ သံုးလံုးတၾင္လည္း ပတၨဴမားေကဵာက္ေတာ္မဵား ပၝဟန္ မတူပၝ။ ထိုပစၤည္းမဵားကို အကဲဴဖတ္စာရင္း တင္ရေသာ ပေရာ္ဖက္ဆာ မက္စကဲလင္း၏ အစီရင္ခံစာ အရ စတာလင္ေပၝင္ ၃ဝဝ ေကဵာ္တန္ ပတၨဴမား တလံုးတည္း ပၝေဳကာင္း၊ ကဵန္ ပတၨဴမားတိုႛသည္ ေပၝင္ ၂ဝ မႀ ၅ဝ ခန္ႛသာ တန္ဖိုးရႀိေဳကာင္း သိရသည္။

သိမ္းရ ပစၤည္းမဵားတၾင္ အဖိုးထိုက္ အဖိုးတန္ ပစၤည္း ေဴပာပေလာက္ေအာင္ မပၝ။ နန္းစဥ္ ရတနာမဵား ထိုႛထက္မက ရႀိသင့္သည္ဟု သေဘာရ၍ အိႎၬိယႎိုင္ငံ ဆိုင္ရာ အတၾင္းဝန္႒ကီးသည္ ဴမန္မာ့နန္းတၾင္းသိုႛ ေရာက္ေပၝက္ဖူးေသာ ဆာအက္ရႀလီအီဒင္၊ ကာနယ္ယူလ္း စသည့္ ပုဂၢိႂလ္တိုႛကို ေခၞယူ ေဆၾးေႎၾးသည္။ ေနာက္ဆံုးတၾင္ အိႎၬိယႎိုင္ငံဆိုင္ရာ အတၾင္းဝန္႒ကီးသည္ ဤကိစၤႎႀင့္ စပ္လဵဥ္း၍ နန္းစဥ္ ရတနာမဵား၊ အဖိုးထိုက္ အဖိုးတန္ မႀန္သမ႖ကို သီေပၝမင္း ကိုယ္တိုင္ ယူေဆာင္သၾားသည္ဟု ထင္ဴမင္ သေဘာရေဳကာင္း မႀတ္ခဵက္ခဵသည္။

ဤတၾင္ နန္းစဥ္ငေမာက္တိုႛ ဇာတ္ေဳကာင္း ေဴခရာေကာက္မရေအာင္ လမ္းစ ေပဵာက္သၾားေလေတာ့သည္။